Of je er nu van houdt of er een hekel aan hebt, je kunt niet ontkennen dat turf de meest verdeeldheid zaait van alle whisky-elementen. De rokerige smaak kan zelfs de mildste dram veranderen in een verfijnde en op maat gemaakte ervaring, terwijl het tegelijkertijd de ogen doet tranen en de nekken terugdeinzen. Maar er is meer aan geturfde whisky die opvalt. In feite zijn je ervaringen met de smakelijke geest misschien niet indicatief voor het echte plezier van turf.
Wat is turf?
Rudimentair, we weten het, maar het loont de moeite om te begrijpen waarnaar u op zoek bent. In de begindagen van de whiskyproductie was turf een van de gemakkelijkst toegankelijke brandstoffen in veel delen van Schotland. De ophoping van water in drassige gebieden was niet bepaald ideaal voor drainage, maar vertraagde de afbraak van mos, gras en boomwortels, met als hoogtepunt de vorming van veen. Het sponsachtige materiaal verzamelt zich in moerassen die vaak duizenden jaren oud zijn, wat betekent dat turf algemeen wordt geclassificeerd als een fossiele brandstof. Maar hoewel deze geschiedenis belangrijk is, is het wat de beroemde Schotse distilleerders ermee doen dat turf iconisch maakt.
Waar wordt turf voor gebruikt in whisky?
Zoals iedereen die veel tijd heeft besteed aan het drinken van whisky, weet, zijn distilleerderijen tegenwoordig grotendeels afhankelijk van commercieel gemoute gerst. Sommige distilleerderijen, zoals Speyside-icoon BenRiach, distilleren nog steeds moutsoorten van hun eigen vloermouterijen, maar het proces is uiterst zeldzaam geworden. Door te mouten kunnen de zetmelen in gerstekorrels oplosbaar worden, zodat de suikers vervolgens in alcohol kunnen worden omgezet. Deze gerstekorrels worden vervolgens in water gedrenkt en mogen ontkiemen voordat het proces in de oven wordt stopgezet. Hier zien we voor het eerst turf geïntroduceerd.
Toegevoegd aan de oven, produceert turf een uitgesproken aromatische rook die een nieuwe complexiteit toevoegt aan de whisky zelf. Hoe langer en intenser de blootstelling aan turfrook, hoe sterker het rokerige mondgevoel bij de drinker zal blijven hangen. Voor het grootste deel wordt vochtige mout meestal ongeveer 30 uur gedroogd. Sommige whiskystokers zoals Laphroaig drogen hun mout ongeveer 18 van deze 30 uur boven turfvuur, terwijl anderen zoals Glengoyne alleen ongeturfd vuur gebruiken. Het eindresultaat laat je achter met een brede variëteit, variërend van extreem rokerige whisky tot bijna volledig rookloze whisky. Het is een duivels heerlijke en verdeeldheid zaaiende eigenschap waar whiskyliefhebbers het zelden over eens zijn. Wat ze wel kunnen toegeven, is dat niet alle geturfde whisky's hetzelfde zijn.
Hooglandveen
Net zoals wijnkenners graag het verschil tussen druivenrassen verdelen, doen geturfde whiskyfans dat ook. Naast het type eik dat wordt gebruikt om te rijpen, zijn andere factoren die de smaak van de whisky beïnvloeden, onder meer de waterbron, de bodem, hoe het graan werd verwerkt en zelfs de regio waarin de whisky werd geproduceerd. In de hooglanden van Schotland wordt veen spaarzaam gebruikt, en niet alleen uit vrije keuze. Omdat turf verder landinwaarts wordt gevonden, resulteert het gebruik vaak in een rijke, zoete rook, die meer doet denken aan pijptabak en zelfs gebarbecued vlees. Als dat je aanspreekt, is de BenRiach 10-Year-Old Curiositas de ideale introductie.
De Speyside-distilleerderij heeft een unieke vatformule die zich richt op ex-bourbon- en ex-sherryvaten, wat resulteert in een verwarmende fruitige single malt, zwaar verheven met geturfde gemoute gerst. Traditionalisten geloven dat geturfde mouten de optimale balans tussen turf-bitterzoete en eikeninfusie bereiken na 10 jaar rijping, en dat is precies waarom BenRiach dit proces heeft gevolgd voor zijn zeldzame geturfde release, maar dit is niet altijd het geval.
Islay Turf
De Schotse regio Islay staat bekend om zijn ongewoon felle stijl van geturfde whisky, die sindsdien berucht is geworden op het wereldtoneel. Distilleerderijen zoals Laphroaig en Ardbeg hebben de neiging om te verschillen in hun turfgebruik. Het resultaat is een uitgesproken meer maritieme afdronk, met uitgesproken elementen van zeewier, jodium en pekel, maar met een onmiskenbare rokerige afdronk. Zelfs blended Scotches zoals Johnnie Walker gebruiken geturfde single malts om de smaak te versterken of in sommige gevallen volledig te veranderen.
Turf versus rook
Hier wordt het lastig. Hoewel we turf vaak associëren met rook, en terecht, maakt dat de twee termen niet noodzakelijk uitwisselbaar. Sterker nog, als je de mythes rond turf echt wilt ontkrachten, moet je bedenken hoe het fenomeen in zijn geheel wordt waargenomen.
Neus
Rokerigheid is een duidelijk element in de neus. We hebben allemaal wel eens bij een vuur gestaan en brandend hout geroken, maar er is een duidelijk verschil als het om turf gaat. Turfachtigheid kan overkomen als een vochtige aardsheid, indicatief voor vochtige, vochtige bovengrond, en afhankelijk van of het Islay geturfde whisky is, tonen van zeewier. In de neus is rokerigheid meer op koolstof gebaseerd, maar turf is meer organisch.
Gehemelte
We weten van het voedsel dat we eten dat rokerige smaken een typische as- of houtskoolsmaak hebben. Dit is niet kenmerkend voor geturfde whisky. In plaats daarvan is er meer een aardse bodemnoot, vergelijkbaar met zoethoutwortel in de mond. Je zou deze zwarte jelly beans kunnen vergelijken met donkere smaken.
Finish
Hier zien we het grootste verschil tussen rokerigheid en turf. Waar rokerige texturen een droge nasmaak achterlaten, kan turf een vochtige nasmaak oproepen, vaak gevolgd door een groene bitterheid. Als een geturfde whisky zijn gewicht waard is, wordt deze bitterheid gecompenseerd door de zoetheid van de mout, vergelijkbaar met hoe de BenRiach 10-Year-Old Curiositas een vleugje gebakken fruit achterlaat om de aardse tonen in evenwicht te brengen.
Geturfde versus niet-geturfde whisky
Of je nu wel of niet in de wereld van geturfde whisky hebt geliefhebberd, je zult ongetwijfeld een fervent voorstander van de stijl van de geest tegenkomen, maar omgekeerd zul je waarschijnlijk ook sommigen tegenkomen die er resoluut tegen zijn. Het is de grote rokerige kloof. Maar wat als we je zouden vertellen dat de twee kanten van het spectrum in harmonie kunnen leven?
Terwijl de BenRiach 10-Year-Old Curiositas een juweel is op de kroon van de Speyside whiskydistilleerder, is de meest iconische single malt van het label een voorbeeld van wat er kan gebeuren als er geen turf is. Met dezelfde formule van ex-bourbon en ex-sherryvat, heeft de BenRiach 10-Year-Old een levendige en fruitige smaak met een merkbaar gebrek aan rook. De rijkdom van de single malt komt tot uiting in een zachte, knapperige gerstafdronk.
Er is ongetwijfeld een verschil tussen de twee. Van de rokerige verfijning van de geturfde release tot de zachte fruitige afdronk van de laatste, elke whiskyliefhebber heeft een voorkeur. Kiezen of je een geturfde whisky-drank bent of niet, is een oefening in individualiteit en een beslissing waar je jaren over kunt doen. Maar weet gewoon, als je ervaring met geturfde whisky nog niet de juiste plek is, geef het dan niet voorgoed op. Er zijn regio's om te verkennen en distilleerderijen om te ontdekken, elk met hun eigen unieke kijk op het klassieke turfproces.
Turf of niet? Nu, dat is een vraag.
